گردشگری و معنویت؛ نگاهی نو به پیوند فرهنگ، میراث و انسان در دنیای مدرن
سفر به‌عنوان یک رفتار در جامعه انسانی، شکل اقتصادی و رقابتی به خود گرفته و به‌عنوان صنعت گردشگری مطرح می‌شود. صنعتی بسیار عظیم و متنوع که درآمد بسیار بالایی را به خود اختصاص داده و در حال حاضر به‌عنوان یکی از محورهای اصلی توسعه اقتصادی در جهان به شمار می‌رود. بااین‌حال ضمن بررسی فلسفه گردشگری، همواره این موضوع به‌عنوان یک اصل حیاتی مدنظر قرار دارد که سفر ماهیتی معنوی دارد، چرا که اساس و بن‌مایه وجود انسانی را تعالی می‌بخشد.
گردشگری امروز در جستجوی بازگشت به ماهیت اصلی خویش است، آنچه که از ابتدا انسان را به حرکت واداشت و سیر آفاق و هستی را آغاز کرد. انسان امروز از تنگناهای زندگی ماشینی، فشارهای روزمره صنعتی‌شدن گریزان است. شاید درگذشته این نکته را مدنظر نداشتیم که باید به روح و روان خویش توجه بیشتری داشته و در حقیقت همه زندگی به مادیات منتهی نمی‌شود.
ازاین‌رو امروز پس از عبور از صنعتی‌شدن و غرق‌شدن در انواع‌واقسام ظواهر زندگی مادی، کم‌کم به اصل و باطن خویش رجوع کرده و در جستجوی راهی برای رهاشدن است. راهی که نه‌تنها وی را از مرداب و چارچوب‌های تنگ و طاقت‌فرسا نجات دهد، بلکه سبب می‌شود به اصل وجودی خویش نزدیک و نزدیک‌تر شود.
بر همین اساس نظریه «گردشگری و معنویت» از سوی دانشکده علوم گردشگری دانشگاه علم و فرهنگ در سال ۱۳۹۴ هم‌زمان با برگزاری اولین کنفرانس بین‌المللی گردشگری و معنویت ارائه شد. در این نظریه معنویت اشاره به یک رویکرد در گردشگری دارد، معنویت ماهیت وجود انسانی و ارتباط وی با خود، سایر انسان‌ها، جهان هستی و خالق است که در بطن و درون سفر نهادینه شده و تحقق آن در راستای اهداف خلقت انسانی خواهد بود.
معنویت نیز همان بُعد روحانی وجود انسانی است که دلیل و انگیزۀ بسیاری از فعالیت‌های انسان را دربر می‌گیرد. در این میان شناختن، جستجوکردن، کشف و یافتن همان گمشده‌های انسانی است که سفر بستر مناسبی را برای تحقق آن فراهم کرده است. سفر در بستر فرهنگ و حرکت از یک فرهنگ به‌سوی فرهنگ دیگری، نمونه‌ای از تجلی فرهنگ و یکی از مهم‌ترین گمشده‌های جامعۀ انسانی در راستای تحقق ماهیت معنوی جهان امروز تلقی می‌شود. در راستای میل درونی انسانی که همان نیاز به کشف و شناخت است، و ماهیتی معنوی دارد، با سایر انسان‌ها ارتباط برقرار می‌کند و این ارتباط تعاملی بین فرهنگی را رقم می‌زند. انسان از یک جامعه با یک فرهنگ منحصربه‌فرد، در ارتباط با انسانی دیگر بافرهنگ دیگری قرار می‌گیرد که این خود زمینه‌ای از شناخت جدید را ایجاد می‌کند.
در این مسیر معنویت تجلی دیگری پیدا می‌کند و این زمینۀ دیگری از ارتباط انسان با محیط فرهنگی و طبیعی خویش نمود می‌یابد. فرهنگ و میراث گردشگر از جمله مهم‌ترین رویکردهای گردشگری هستند که بی شک پرداختن از دریچه معنویت بدان پنجره‌های جدیدی را به روی مطالعات علمی گردشگری می‌گشاید. به‌ویژه باتوجه‌به فرهنگ و تمدن ایران‌زمین این امر بیش‌ازپیش ضرورت می‌یابد.
در این راستا چهار دوره کنفرانس بین‌المللی «گردشگری و معنویت»، در سال‌های ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵ و ۱۳۹۷، ۱۴۰۲، با استقبال اساتید خارجی و برجسته دانشگاه‌های انگلستان، استرالیا، هنگ‌کنگ، امریکا، اسپانیا، مالزی، ترکیه و ایتالیا در محل دانشگاه علم و فرهنگ برگزار شد.
همچنین فصلنامه بین‌المللی گردشگری، فرهنگ و معنویت (International Journal of Tourism, Culture and Spirituality) که از دستاوردهای این کنفرانس است، به‌صورت تخصصی در حوزه گردشگری و معنویت، به انتشار مقالات پژوهشی می‌پردازد؛ به‌طوری‌که تعدادی از اساتید خارجی از اعضای هیئت تحریریه این فصلنامه هستند.
دوره پنجم این کنفرانس با تأکید بر اهمیت فرهنگ و میراث با حضور و همکاری اساتید بین‌المللی و داخلی برنامه‌ریزی‌شده و ۲۷ بهمن‌ماه در دانشگاه علم و فرهنگ برگزار می‌شود. محورهای این کنفرانس، میراث‌فرهنگی با رویکرد معنویت، مشارکت و انسجام اجتماعی با رویکرد معنویت، تحول معنوی از طریق گردشگری، رویکردهای آینده گردشگری از دیدگاه معنویت است.
دکتر محمدحسین ایمانی خوش‌خو
رییس کنفرانس بین‌المللی گردشگری و معنویت