در دنیای امروز، دانایی یکی از محور‌ها و شاخص‌های اصلی پیشرفت و تعالی هر جامعه به شمار می‌رود. سنجش سطح دانایی به میزان تولید و مصرف اطلاعات و گسترش دانایی به دسترسی سریع و آسان به منابع علمی موثق وابسته است. دانسته‌های ما یا با مطالعه منابع اطلاعاتی موجود و یا بنا به پژوهش‌هایی که خود انجام می‌دهیم، به دست می‌آید.

در یک تعریف مقبول، پژوهش به معنای یک مطالعه دقیق و عمیق‌ بر روی یک مسئله معین و مشخص با استفاده از روش‌های علمی است. پژوهش به دلایل مختلفی از قبیل دفاع از پایان نامه دکتری، ارتقای پایه و ترفیع، کسب اعتبار علمی، سمت های مدیریتی، درآمد بیشتر، و غیره انجام می گیرد.

 اما شاید این سوال مطرح شود که چرا بایستی پژوهش را به غیر از دلایل ذکر شده انجام دهیم؟ آیا انگیزه‌های دیگری هم برای پژوهش وجود دارد؟

پژوهش مانند یک فیلم پایان باز است. برخلاف آموزش، که می دانیم در نهایت به کجا خواهیم رسید، در پژوهش تصویر واضحی از زمان پایان پروژه نداریم و حتی از نتیجه تحقیق هم بی اطلاع هستیم. آقای دکتر براون مهندس هوا و فضا آلمانی-آمریکایی می‌گویند:

“The research is what I am doing when I do not know what I am doing”

در واقع حوزه پژوهش و فناوری مغز متفکر دانشگاه است. هر ایده جدید و ناب از دل پژوهش بوجود می‌آید. اگر طرحی و یا برنامه‌ای برای اولین بار مطرح شود و نیاز به مطالعات بیشتر داشته باشد، حوزه پژوهش و فناوری متولی این امر است. امروزه این پژوهش است که تولید و توسعه دانش می‌کند و این دانش است که ثروت و فناوری ایجاد می‌کند، به شرکت‌های دانش بنیان نگاه کنید.

هر تولید بهینه ای در کارخانجات نیازمند دانش است و این دانش قبلا از یک پژوهشی بدست آمده است. درآمد آموزش دیگر بیشتر از پژوهش نیست، دانشگاه‌های نسل سوم، درصدد بکارگرفتن این علم برای تولید ثروت هستند. در واقع سوال چالشی علم بهتر است یا ثروت دیگر معنای خود را از دست داده است، علمی که ثروت ایجاد کند علم ناب است. تولید ثروت از علم وظیفه استادان و اعضای هیأت علمی است و باید برای رسیدن به این امر از امکانات و توانمندی‌ها، پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های موجود در دانشگاه و دانشجویان بهره برد.

در واقع، پژوهش کوششی است برای یافتن بهترین راهکار‌های ممکن برای حل مشکلات موجود در عرصه‌های زندگی. موفقیت در تمام فعالیت‌های مربوط به توسعه صنایع، کشاورزی، خدمات و... به گونه‌ای به گسترش فعالیت‌های پژوهشی بستگی دارد. در واقع پژوهش یکی از محورهای مهمی است که ضامن پیشرفت و توسعه پایدار در هر کشور به شمار می‌آید. اگر پژوهشی نشود، دانش بشری افزایش نخواهد یافت و دچار سکون و رکود خواهد شد. بدون انجام پژوهش امور آموزشی نیز از پویایی و نشاط لازم برخوردار نخواهد بود. همه آنچه به عنوان پیشرفت علوم در دوره‌های گوناگون تاریخ می‌شناسیم، حاصل تلاش افرادی است که در کار خود رویکردی پژوهشی داشته‌اند و ذهن پرسشگرشان همواره محرکی برای فعالیت‌های پژوهشی آنان بوده است. همچنین، از دیگر اثرات پژوهش ایجاد ارزش و در نهایت اثرگذاری در جوامع بشری است.

ارتباط پژوهش با توسعه کشور

توسعه پایدار و همه جانبه در هر کشوری به نحو قابل توجهی در گرو گسترش کمی وکیفی فعالیت‌های پژوهشی آن کشور است. توسعه علمی، صنعتی و فرهنگی هر کشور بدون پرداختن به امر پژوهش با موفقیت چندانی همراه نخواهد بود. در واقع پژوهش موتور محرک پیشرفت و توسعه محسوب می‌شود. حتی اگر نشانه‌هایی از توسعه بدون پرداختن به مبانی پژوهشی رخ دهد آن توسعه مستمر و پایدار نخواهد بود و نمی‌تواند مسیر مطمئنی را طی کند. بنابراین، پژوهش مبنای توسعه است و تضمینی برای استمرار توسعه به شمار می‌آید. همچنین، به کار بستن نتایج پژوهش‌های انجام شده در هر زمینه به بهبود راهکار‌ها و روش‌های معمول در زمینه‌های مورد نظر منجر می‌شود. عوامل تاثیرگذار در توسعه پژوهش در کشور عبارتند از: عوامل سخت افزاری، عوامل نرم افزاری، و نیروی انسانی.

من باب درد و دل

دانشگاه‌های مطرح جهان تمامی علوم ناب را جمع آوری و استخراج کرده و ایجاد ثروت می‌کنند و ما هیچ گونه استفاده‌ای از این علوم ناب و محض نمی‌کنیم. اگر ذره ای علوم پایه ای ریاضی و شیمی و فیزیک ارتقا یابند، علوم مهندسی دگرگون خواهند شد. متاسفانه در کشور ما توجه کمی به علوم پایه می‌شود و حتی در آزمون‌ها، معمولاً متقاضیان با سطح هوش کمتری به این رشته‌ها روی می‌آورند مگر اینکه تعداد اندکی علاقه داشته باشند. عمدتا، متقاضیان در رشته‌های مهندسی و پزشکی مشغول به تحصیل می‌شوند. در صورتیکه در جوامع غربی، نخبگان به رشته‌های پایه‌ای چون علوم ریاضی، شیمی و فیزیک و حتی علوم انسانی سوق داده می‌شوند و حتی سیاست کشورها به این گونه تنظیم شده است. در جایی خواندم ما مهندسان و دانش آموختگان دکتری که در خارج از کشور عمدتا در کشورهای غربی مشغول کارهای تحقیقاتی هستیم، در واقع همانند یک برده علمی برای آنها کار می‌کنیم. در واقع این کشورها برده داری علمی می‌کنند!